به گزارش اقتصادنامه به نقل از روزنامه ایران، سال ۱۳۹۶ دولت لوایح چهارگانه «اصلاح قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم» «اصلاح قوانین مبارزه با پولشویی» «الحاق به کنوانسیون پالرمو» همچنین «الحاق به کنوانسیون بین‌المللی منع تأمین مالی تروریسم» را به مجلس ارائه کرد که پس از چند بار رفت و برگشت میان مجلس و شورای نگهبان در نهایت دو لایحه با عنوان «مبارزه با تأمین مالی تروریسم» و «مبارزه با پولشویی» مورد تأیید قرار گرفت، اما این سرنوشت برای دو لایحه دیگر به این شکل رقم نخورد و به‌دلیل اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان بررسی موضوع به مجمع تشخیص مصلحت نظام سپرده شد.

در روزهای گذشته نیز این جمله که «رهبر انقلاب با بررسی مجدد FATF در مجمع تشخیص مصلحت‌نظام موافقت کردند» کافی بود تا دوباره بحث لوایح چهارگانه بر سر زبان‌ها بیفتد و امید جدیدی را برای احتمال بررسی این لوایح به‌وجود بیاورد. در همین راستا حسن روحانی رئیس جمهوری اعلام کرد: «یکی از راه‌های مبارزه با فساد همان چهار لایحه‌ای بود که دو تای آن تصویب شد و در دو تای دیگر دستور رهبری راهگشاست. بهترین راه برای مبارزه با فساد تصویب لوایح معروف به اف‌ای‌تی‌اف است؛ البته ممکن است بعضی‌ها خوششان نیاید.»

 به گفته متخصصان امر نپیوستن ایران به FATF علاوه بر تأثیری که بر فعالیت‌های مالی و بانکی و در نتیجه واردات و صادرات کشور دارد بسیاری از حساب‌های رسمی دولتی و شهروندان ایرانی در خارج از کشور را مسدود می‌کند. همه اینها یعنی FATF موضوعی گره خورده با مصالح و منافع کشور است. در ادامه نظر فعالان اقتصادی را می‌خوانید که پیامدهای این موضوع و خللی را که در روند فعالیتشان ایجاد کرده با «ایران» در میان گذاشتند. منظور از «اف‌ای‌تی‌اف» «گروه ویژه اقدام مالی Financial Action Task Force» است. ‌

با عینک اقتصاد نگاه کنیم

مجیدرضا حریری رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در این باره گفت: ورود ایران به لیست سیاه FATF شرایط را سخت می‌کند. باید ایران قواعد FATF را بپذیرد تا اقتصاد کشور جان دوباره بگیرد زیرا ورود ایران به لیست سیاه FATF به این معناست که کشورها در تبادلات مالی و بانکی با ایران باید حساسیت بیشتری به خرج دهند.

بسیاری از مسئولان شاید حساسیت‌های ایجاد شده در قبال عدم ورود ایران به FATF را جدی نگیرند اما بسیاری از کارشناسان براین باور هستند که نپیوستن ایران به FATF موجب خواهد شد تا تبادلات بانکی بین ایران و سایر کشورهای دنیا از جمله چین به سختی رخ دهد که وقوع این اتفاق خبر خوبی برای اقتصاد تحریم شده ایران نیست. من به این موضوع مهم اعتقاد دارم که در شرایط کنونی نپذیرفتن FATF با توجه به شدت تحریم‌هایی که علیه کشور اعمال شده است می‌تواند اقتصاد ایران را با چالش‌های اساسی‌تری روبه‌رو کند. پذیرفتن یا عدم پذیرش FATF در روابط اقتصادی بین ایران و چین تأثیری نخواهد داشت.

دولت چین تحریم‌های امریکا در مقابل ایران را قبول ندارد، اما شرکت‌های چینی چاره‌ای جز پذیرش تحریم‌ها ندارند. یعنی کمپانی چینی می‌تواند مشتری خوب امریکایی، شریک امریکایی و بازار امریکا را داشته باشد یا سهامشان در بورس‌های امریکا عرضه شود و به‌همین دلیل ترجیح دهند تحریم‌ها را رعایت کنند.

در رابطه با FATF باید به این نکته مهم اشاره کرد که پذیرش FATF یک موضوع اقتصادی است، اما در کشور ما سیاسی شده است. ما با عینک اقتصاد که به FATF نگاه می‌کنیم، می‌بینیم کسی که دید اقتصادی دارد و ‌کسی که خود را کارشناس اقتصادی معرفی کرده یا جامعه به‌عنوان کارشناس اقتصادی این فرد را قبول کرده نمی‌گوید که ایران نباید به FATF بپیوندد. اگر ایران در لیست سیاه FATF باشد هیچ بانکی با بانک‌های ما کار نخواهد کرد.

البته این سؤال هم مطرح است که در شرایط کنونی بانک‌های خارجی با بانک‌های ایرانی کار می‌کنند؟ مگر وقتی که برجام امضا شد و تمام تحریم‌های امریکایی و اروپایی و سازمان ملل برداشته شد، ما توانستیم با بانک‌های دنیا کار کنیم؟ چرا نتوانستیم؟ باید بگویم در تمام این موضوعات FATF نقش داشته است اما در بعضی از موضوعات پررنگ و در بعضی دیگر از موضوعات کمرنگ بوده است. سخن گفتن از مزیت‌های اقتصادی پیوستن ایران به FATF بسیار مهم است اما نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که امروزه هیچ مبادله مالی بین‌المللی خارج از سیستم بانکی و بهتر است بگوییم خارج از قلمرو گروه ویژه اقدام مالی امکانپذیر نیست.

بزرگترین شرکای تجاری ایران، از جمله چین که دومین اقتصاد دنیا را در اختیار دارد نیز به کنوانسیون‌های گروه ویژه اقدام مالی پیوسته و بدون شک با بازگشت امریکا به برجام، از ایران نیز خواهند خواست تا این کار را انجام دهد. اما در صورتی که امریکا به برجام بازگردد ولی ایران موضوع FATF را حل نکند مثل این است که خودتحریمی کرده باشیم. اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران بر هیچ کس پوشیده نیست و تقریباً صرفنظر از برخی شعاردهندگان، اکثر مقامات و علی‌الخصوص دولت به این امر اذعان دارند.

حل موضوع FATF تنها برای اقتصاد بین‌الملل ایران ضروری نیست بلکه این کار حتی برای اقتصاد داخلی نیز حیاتی است. قرار گرفتن ایران در لیست FATF موجب خواهد شد تا شفافیت در اقتصاد کشور بیشتر شود که وقوع این اتفاق به رفع چالش‌هایی همچون پولشویی و فساد اقتصادی منجر خواهد شد. اقتصاددانان تأکید دارند شفافیت اقتصادی در بخش‌های مالی و بانکی اساسی‌ترین درمان مشکل فساد و پولشویی بوده و از این رو، همه نقل و انتقالات مالی باید به روشنی در اختیار نهادها و مراجع نظارتی قرار گیرد.

بنابراین اگر بخواهیم به موضوع مهم FATF بپردازیم باید به این نکته مهم اشاره کنیم که پیوستن ایران به این معاهده باید دیدگاه اقتصادی داشته باشد که اگر چنین اتفاقی رخ دهد و به موضوع FATF سیاسی نگاه نشود می‌توان به روی غلتک افتادن تبادلات بانکی ایران با بانک‌های بین‌المللی امیدوار بود اما اگر ایران وارد لیست سیاه دائم FATF شود با توجه به اینکه اقتصاد کشور با تحریم‌های ظالمانه دست و پنجه نرم می‌کند نمی‌توان به نقل‌وانتقالات بانکی ایران در خارج از مرزها با بانک‌های مختلف از جمله بانک‌های چینی چندان دل بست. ‌

ضربه‌ای شدیدتر از تحریم‌ها

پدرام سلطانی رئیس اتاق بازرگانی ایران و اتریش نیز افزود: پیوستن ایران به FATF موجب می‌شود تا بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور مانند تبادلات بانکی در خارج از مرزها به راحتی حل وفصل شود اما متأسفانه تأخیر در تصمیم‌گیری  و گره خوردن منافع عده‌ای به مشکلات اقتصادی کشور سبب شده است تا ایران همچنان در لیست سیاه FATF باقی بماند. در حقیقت نپیوستن ایران به FATF موجب وقوع آثاری نامتوازن و تبعات گسترده‌ای بر زندگی تمام ایرانی‌ها شده است.

ایران و کره شمالی تنها کشورهایی هستند که در لیست سیاه FATF قرار دارند. در حقیقت ایران از ژوئن ۲۰۱۶، بعد از چند سال متوالی که در لیست سیاه بود، از این لیست به‌دلیل اقدامات مشهود در راستای توصیه‌های FATF، خارج شد اما دیگر اقدامات مهم ایران، از آن زمان تا به‌حال طول کشیده‌ است ۲ اقدام اصلی است که یکی اجرایی شدن معاهده پالرمو و دیگری CFT است که متأسفانه تا به امروز به نتیجه نرسیده است.

نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که در آخرین بیانیه FATF از سایر کشورهای عضو در این معاهده خواسته شده است تا اقدامات خود را نسبت به تراکنش‌ها و فعالیت‌های مالی مرتبط با ایران تشدید کنند و به مؤسسات مالی و بانکی خود دستور دهند تا بررسی دقیقی برای فعالیت‌های اقتصادی ایران داشته باشند. همچنین از کشورهای عضو در FATF خواسته شده است که تراکنش‌های بانکی مربوط به اشخاص حقوقی یا حقیقی ایرانی را تشدید و اطلاعات آنها را دقیق‌تر بررسی و سعی کنند که مستندات لازم را برای بررسی آنها به‌طور کامل مطالبه کنند.

معنای این جملات این است که مؤسسات مالی و بانکی هرجا که به اسم ایران برخورد کردند؛ به اسم شرکتی که شخصیت حقوقی مربوط به ایران دارد یا حتی شخصیت حقیقی که گذرنامه ایرانی دارد، متمایز و سختگیرانه‌تر از دیگران باید بررسی کنند که دلیل تراکنش مالی‌ این فرد ایرانی چه بوده‌ است؟ در بسیاری از اخبار می‌شنویم که حساب‌های بانکی ایرانیان را در بعضی از کشورها مسدود کرده‌اند فقط به‌دلیل اینکه این افراد گذرنامه ایرانی دارند.

فارغ از مشکلات ذکر شده تبعات نپذیرفتن FATF به اندازه‌ای است که سختی زندگی را در تمام دنیا برای کسانی که گذرنامه ایرانی دارند، افزایش داده است. اگر ایران وارد لیست سیاه FATF شود نه تنها اقدامات ذکر شده بیشتر تشدید خواهد شد بلکه مؤسسات پولی و مالی دنیا به هیچ وجه حاضر نخواهند شد که تراکنش‌های مالی با ظن ارتباط با ایران را انجام دهند.

حتی ایران نمی‌تواند برای خرید دارو و غذا از سایر کشورهای دنیا هم اقدام کند به‌دلیل اینکه درجه بالای حساسیتی روی کشور به‌وجود می‌آید که چرا ایران به FATF نپیوسته است؟ و بانک‌ها نگران خواهند شد که قادر به اثبات این نخواهند بود که پولی که جابه‌جا می‌شود، حتماً صرف خرید دارو یا غذا می‌شود. 

متأسفانه بسیاری از مخالفان پیوستن ایران به FATF فکر می‌کنند با نپیوستن ایران به این معاهده مانند سال‌های گذشته که در لیست سیاه بودیم، اتفاق خاصی نمی‌افتد. موضوع مهم این است که میزان انطباق کشورها با FATF در سال ۲۰۲۰ قابل مقایسه با ۶ سال گذشته نیست.

در دوره گذشته تحریم‌ها با وجود اینکه تحریم‌های سازمان‌ملل را هم داشتیم ولی می‌توانستیم با چین، امارات، ترکیه و چند کشور دیگر کار کنیم، چرا که آنها چارچوب FATF را سختگیرانه اجرا نمی‌کردند و موضوع هنوز برایشان جدی نشده بود اما در شرایط کنونی میزان انطباق چین و دیگر کشورها با FATF قابل مقایسه با ۶ سال پیش نیست؛ حتی رئیس FATF چینی است اما در دوره گذشته رئیس امریکایی بود و همین مسأله را دلیل برخورد با ایران می‌دانستند. اما در آخرین اجلاس رئیس چینی بود و باز هم این اولتیماتوم را به ایران داد که اگر ما وارد لیست سیاه شویم، شرایط اقتصادی و تجاری به مراتب سخت‌تر می‌شود.

در حالی که اقتصاد ما به‌خاطر اتفاقات ناشی از تحریم، بسیار شکننده و ضعیف است و این موضوع هم می‌تواند موجب ضربه مضاعف شود. حقیقت ماجر این است که در صورت ورود ایران به لیست سیاه FATF این احتمال قوی وجود دارد که همین ۳ تا ۴ بانکی که با ایران برای خرید وفروش نفت در حوزه بین‌المللی همکاری می‌کنند ادامه تبادلات بانکی خود را با ایران قطع کنند که در صورت وقوع این اتفاق شرایط سختی برای اقتصاد کشور به‌وجود خواهد آمد. ‌